دایره لغات لجستیک: از AWB تا CMR

این مطلب به چه درد می‌خورد؟

اگر با حمل‌ونقل کار می‌کنید—حتی اگر متخصص عملیات نیستید—مدام با مخفف‌ها و اصطلاحات روبه‌رو می‌شوید. این مقاله یک لغت‌نامهٔ کاربردی و انسانی است: تعریف کوتاه، محل استفاده (هوایی/دریایی/زمینی/گمرک)، نکتهٔ عملی، و نمونهٔ واقعی.

نکتهٔ مطالعه: در هر مدخل، اگر دیدید «کجا استفاده می‌شود» آمده، منظور مود حمل یا بخش فرآیند است.

فهرست سریع (Jump List)

AWB • B/L • Sea Waybill • CMR • FBL • Incoterms • EXW • FCA • CPT • CIP • CFR • CIF • DAP • DPU • DDP • LCL • FCL • FTL • LTL • HS Code • COO/CO • Invoice • Packing List • VGM • POD • SOP • ETA/ETD/ATD/ATA • Transit/T1/TIR • Demurrage/Detention • Free Time • Wharfage/THC • Deconsolidation/Consolidation • Cross-Dock • Reefer • OOG/Heavy Lift • ADR/DGR/IMO • Survey/Inspection • Lashing • Desiccant/Container Rain • Chargeable Weight • War/SRCC • Bonded/Free Zone • 3PL/4PL

اسناد حمل

AWB – Air Waybill (بارنامهٔ هوایی)

• چیست؟ سند حمل هوایی که فرستنده/گیرنده، شرح کالا، وزن/ابعاد و مسیر پرواز روی آن می‌آید. قابل‌انتقال به‌مانند BL اصلی نیست (معمولاً سند مالکیت نیست).
• کجا استفاده می‌شود؟ هوایی (Standard/Express).
• نکتهٔ عملی: اطلاعات AWB باید با Invoice/Packing یکسان باشد؛ اختلاف، توقف گمرکی می‌آورد.

B/L – Bill of Lading (بارنامهٔ دریایی)

• چیست؟ سند حمل دریایی که هم رسید کالا است و هم می‌تواند قابل‌انتقال (Original BL) باشد.
• Sea Waybill: نسخهٔ غیرقابل‌انتقال (برای تحویل سریع‌تر).
• کجا؟ دریایی (FCL/LCL).
• نکتهٔ عملی: برای LC و کنترل مالکیت، معمولاً Original BL می‌خواهند؛ برای سرعت، Sea Waybill بهتر است.

CMR – جاده‌ای بین‌المللی

• چیست؟ بارنامهٔ استاندارد زمینی بین‌المللی (طبق کنوانسیون CMR). حدود مسئولیت حامل را هم نشان می‌دهد.
• کجا؟ زمینی (اروپا↔ایران، منطقه).
• نکتهٔ عملی: CMR بیمه نیست؛ برای پوشش واقعی ارزش کالا، Cargo Insurance لازم است.

FBL – FIATA Bill of Lading

• چیست؟ سند حمل چندوجهی/دریایی تحت FIATA، وقتی فورواردر مسئول کل زنجیره است.
• کجا؟ مولتی‌مودال/دریایی.
• نکتهٔ عملی: برای عملیات چندمودی با یک نقطهٔ پاسخ‌گویی، FBL شفاف‌تر است.

اینکوترمز 2020 (تقسیم ریسک/هزینه)

کِی و کجا؟ در قرارداد خرید/فروش؛ روی اسناد حمل هم باید با آن هم‌راستا باشد.

• EXW (Ex Works): تحویل در محل فروشنده؛ تقریباً همه‌چیز با خریدار.
• FCA (Free Carrier): تحویل به کریر تعیین‌شده؛ از این نقطه ریسک با خریدار.
• CPT/CIP: فروشنده کرایه را تا مقصد می‌دهد؛ در CIP بیمه حداقلی هم باید بگیرد.
• CFR/CIF (دریایی): فروشنده کرایه دریایی را تا بندر مقصد می‌دهد؛ در CIF بیمه حداقلی لازم است.
• DAP/DPU: تحویل در مقصد/محل تخلیه (بدون عوارض).
• DDP: تحویل درب مقصد با پرداخت عوارض/مالیات—در ایران معمولاً پیچیده.

نکتهٔ عملی: برای دمایی/ارزش‌بالا، CIP/CIF با بیمهٔ کافی یا DAP/DPU متداول‌تر و امن‌تر است.

روش‌ها/ظرفیت‌های حمل

LCL در برابر FCL (دریایی)

• LCL: کانسالید چند محموله در یک کانتینر. اقتصادی برای حجم کم.
• FCL: یک کانتینر کامل برای شما؛ امن‌تر/سریع‌تر در مقصد، کنترل بهتر Free Time.

LTL در برابر FTL (زمینی)

• LTL (گروپاژ): چند محمولهٔ کوچک در یک تریلی. مقرون‌به‌صرفه برای ۱–۸ پالت.
• FTL: کل تریلی برای شما؛ توقف کمتر، ETA دقیق‌تر.

نکتهٔ عملی: نزدیک ۷۰–۸۰٪ ظرفیت، معمولاً FCL/FTL به‌صرفه‌تر می‌شود.

اسناد پایهٔ گمرکی/تجاری

HS Code – کد تعرفه

• چیست؟ شناسهٔ طبقه‌بندی کالاست؛ تعرفه/مجوزها/کنترل‌ها با آن تعیین می‌شود.
• نکتهٔ عملی: HS غلط = ریسک جریمه/تأخیر. قبل از حمل پیش‌تطبیق کنید.

Invoice – فاکتور تجاری

• شرح کالا، تعداد، قیمت واحد/کل، ارز، Incoterms، طرفین.

Packing List – لیست عدل‌بندی

• تعداد بسته/پالت، وزن ناخالص/خالص، ابعاد، مارکینگ.

COO/CO – گواهی مبدأ

• برای ترجیحات تعرفه‌ای/الزامات مقصد.

زمان‌ها و وضعیت‌ها

• ETA (Estimated Time of Arrival): زمان تقریبی ورود.
• ETD (Estimated Time of Departure): زمان تقریبی خروج.
• ATA/ATD: زمان‌های واقعی ورود/خروج.

نکتهٔ عملی: با نزدیک شدن به مقصد، ETA پویا را دنبال کنید (برای هماهنگی ترخیص/حمل داخلی).

مفاهیم هزینه‌ای بندر/کانتینر

Demurrage / Detention

• Demurrage: ماندگاری کانتینر پر در محوطهٔ بندر بعد از Free Time.
• Detention: نگه‌داشتن کانتینر خالی خارج از بندر بیش از حد مجاز.
• راهکار: انتخاب Free Time درست، هم‌زمان‌سازی ترخیص/حمل داخلی، Cross-Dock سریع.

Free Time

• بازهٔ رایگان توقف کانتینر/کالا در بندر/نزد خط.

THC/Wharfage

• هزینه‌های تخلیه/بارگیری/محوطهٔ بندری.

عملیات انبار/هاب

• Consolidation/Deconsolidation: تجمیع/تفکیک محمولات.
• Cross-Docking: عبور سریع از انبار بدون نگهداری.
• POD – Proof of Delivery: رسید تحویل (امضا/مهر/عکس).
• SOP: دستورالعمل استاندارد عملیات.

تجهیزات/کالاهای ویژه

• Reefer: یخچالی (تریلی/کانتینر با کنترل دما).
• OOG/Heavy Lift: خارج از ابعاد/سنگین‌وزن؛ نیازمند Route Survey، Lashing Plan، مجوز ترافیکی.
• ADR/DGR/IMO: کالای خطرناک در جاده/هوا/دریا—بسته‌بندی UN، لیبل/پلاکارد، اسناد DGD/SDS.

کنترل کیفیت/ایمنی

• Survey/Inspection: بازرسی مستقل (پیش از حمل/بارگیری/خسارت).
• Lashing: مهاربندی بار داخل کانتینر/روی تریلر.
• Desiccant/Container Rain: رطوبت‌گیر/تعریق کانتینر—برای الکترونیک/کاغذ حیاتی است.

بیمه و ریسک

• Cargo Insurance (Clauses A/B/C): پوشش خسارت؛ A وسیع‌ترین.
• War & SRCC: جنگ/شورش—الحاقیهٔ اختیاری.
• Limits of Liability: مسئولیت محدود حامل (CMR/کنوانسیون‌ها)؛ برای پوشش کامل بیمه لازم است.

وزن‌ها و محاسبات

• Chargeable Weight – وزن قابل‌محاسبه:
  • هوایی: طول×عرض×ارتفاع/6000طول × عرض × ارتفاع / 6000طول×عرض×ارتفاع/6000 (cm → kg).
  • زمینی LTL: گاهی m³ → kg (تقریب 1 m³ ≈ 333 kg) یا LDM (1 LDM ≈ 1.85 تن شارژی).
• VGM (دریایی FCL): تایید وزن کانتینر قبل از بارگیری روی کشتی.

مناطق و وضعیت‌های گمرکی

• Bonded/Free Zone: منطقهٔ ویژه/انبارهای گمرکی؛ نگهداری و عملیات با معافیت/قواعد خاص.
• Transit/T1/TIR: عبور گمرکی به مقصد کشور ثالث با تضمین/کابوتاژ؛ کاهش بازرسی‌های تکراری.

نقش‌ها و مدل‌های خدمات

• 3PL: برون‌سپاری لجستیک (انبار+حمل).
• 4PL: یکپارچه‌ساز کل زنجیره (مدیریت چند 3PL + بهینه‌سازی).

نمونهٔ واقعی: از فروشندهٔ اروپایی تا انبار تهران (سناریوی خلاصه)

1. Incoterms: انتخاب FCA (تحویل به کریر در اروپا).
2. اسناد پایه: Invoice/Packing/CO + HS Code پیش‌تطبیق.
3. مود حمل: زمینی LTL تا ایران؛ سند CMR.
4. بیمه: Cargo – Clause A برای ارزش‌بالا.
5. رهگیری: Milestoneها (تحویل به هاب، خروج، مرز، ورود، تحویل).
6. گمرک/ترخیص: هم‌زمان با ETA آماده؛ جلوگیری از Demurrage/Detention.
7. تحویل: POD دیجیتال، بستن پرونده و گزارش هزینهٔ تمام‌شده.

خطاهای پرتکرار که باید از آن‌ها دوری کنید

• عدم هم‌خوانی اسناد (AWB/BL/CMR با Invoice/Packing).
• HS Code نادرست → اختلافات ارزش/بازرسی.
• بی‌توجهی به Free Time → دموراژ/دتنتشن.
• اعتماد صرف به CMR/کنوانسیون‌ها به‌جای بیمهٔ کالا.
• چیدمان و مهاربندی ضعیف → خسارت در کانتینر/تریلر.
• بی‌توجهی به وزن حجمی → غافلگیری در کرایه.

پرسش‌های پرتکرار (FAQ)

Sea Waybill سریع‌تر از BL است؟ بله، چون مالکیت را مثل Original BL کنترل نمی‌کند و معمولاً تحویل سریع‌تر می‌شود.
CMR کافی است یا بیمه هم بگیرم؟ برای پوشش کامل ارزش کالا بیمه لازم است؛ CMR فقط مسئولیت محدود حامل را می‌گوید.
LCL یا FCL؟ نزدیک ۷۰–۸۰٪ ظرفیت کانتینر معمولاً FCL به‌صرفه‌تر است؛ کمتر از آن، LCL منطقی‌تر است.
وزن حجمی مرا زمین زد! چطور محاسبه کنم؟ در هوایی L×W×H/6000L×W×H/6000L×W×H/6000. در زمینی LTL، گاهی m³ یا LDM ملاک شارژ است—قبل از استعلام، محاسبه کنید.
چطور از دموراژ/دتنتشن فرار کنم؟ Free Time مناسب، آماده‌سازی اسناد قبل از ETA، Cross-Dock سریع، هماهنگی حمل داخلی.