بیمهٔ حمل؛ پوشش‌ها و استثناهای متداول

راهنمای عملی برای انتخاب کلوز مناسب، جلوگیری از ردِ خسارت، و بستن سریع Claim

خلاصهٔ خیلی سریع (TL;DR)

• Institute Cargo Clauses (A/B/C) سه سطح اصلی پوشش‌اند:
  • Clause A: وسیع‌ترین (اصطلاحاً «All Risks»؛ اما همه‌چیز نیست).
  • Clause B: متوسط.
  • Clause C: پایه و محدود.
• الحاقات مهم: War & SRCC (جنگ/آشوب)، Temperature Deviation برای دمایی‌ها، Theft/Malicious Damage، Storage Extension، Contamination و…
• برای CIP/CIF بر اساس Incoterms 2020، فروشنده باید بیمه بگیرد (حداقل سطح مشخص). در عمل برای مشتری حرفه‌ای، Clause A با ارزش بیمه‌ای حداقل ۱۱۰٪ توصیه می‌شود.
• ردهای رایج Claim: بسته‌بندی ناکافی، نقص ذاتی کالا، تأخیر، عدم رزرو روی رسید تحویل، مدارک ناقص.
• برای بستن Claim: رزرو روی رسید، عکس مرحله‌ای، گزارش Survey، اسناد کامل؛ زمان را از دست ندهید.

چرا اصلاً بیمهٔ حمل لازم است؟

• اسناد کنوانسیونی مثل CMR/AWB/BL فقط مسئولیت محدود حامل را تعریف می‌کنند؛ پوشش کامل ارزش کالای شما نیستند.
• خسارت‌های بزرگ (رطوبت، سرقت جزئی، له‌شدگی، General Average در دریایی، Deviation دما در یخچالی) بدون بیمه، مستقیم روی P&L شما می‌نشیند.

سطوح پوشش: A / B / C (با مثال‌های انسانی)

ویژگی	Clause A (وسیع)	Clause B (متوسط)	Clause C (پایه)
دامنهٔ خطر	تقریباً همهٔ خطرها به‌جز استثناهای صریح	مجموعه‌ای از خطرهای نام‌برده	فقط خطرهای اصلی/حاد نام‌برده
شکست/خرابی عمومی	پوشش دارد (جز استثناها)	برخی موارد	محدود
رطوبت/نشت/آسیب بسته‌بندی	دارد، مگر نقصِ بسته‌بندیِ خود شما	برخی موارد	معمولاً ندارد
سرقت جزئی	اغلب دارد	محدود/مشروط	اغلب خارج
واژگونی/تصادم	دارد	دارد	دارد
آتش‌سوزی/انفجار	دارد	دارد	دارد
هزینهٔ General Average	دارد	دارد	دارد

یخچالی/دمایی: Clause A به‌تنهایی کافی نیست. برای پوشش Deviation دما معمولاً به الحاقیهٔ Temperature Deviation/Deterioration نیاز دارید.

الحاقات/Endorsements پرکاربرد

• War & SRCC: جنگ، شورش، اعتصاب، اغتشاشات—در بسیاری از مسیرها ضروری.
• Temperature Deviation / Breakdown: انحراف دما یا خرابی Reefer برای غذایی/بهداشتی/دارویی.
• Theft/Pilferage & Malicious Damage: سرقت جزئی/خرابکاری.
• Contamination/Odor/Taint: آلودگی/بوگرفتگی (برای خوراکی/مواد شیمیایی).
• Storage/Delay Extension: تمدید مدت در انبار بین‌راهی (مشروط؛ «تأخیر» به‌خودی‌خود پوشش نیست).
• Project/OOG Endorsements: برای Heavy Lift/Flat-Rack/Open-Top + Survey اجباری.
• Pair & Set / Labels: برای اقلام ست/برچسب.
• Debris Removal / Sue & Labor / Salvage: هزینه‌های پاک‌سازی/نجات/کاهش خسارت.

استثناهای رایج (جایی که اغلب Claim رد می‌شود)

• Packing Insufficiency: بسته‌بندی ناکافی/نامناسب توسط بیمه‌گذار.
• Inherent Vice: نقص ذاتی کالا (مثلاً فسادپذیری طبیعی).
• Ordinary Leakage/Weight Loss: نشت عادی/کاهش وزن طبیعی.
• Delay: صرفِ تأخیر، پوشش نیست (مگر خسارتِ تبعیِ پوشش‌دار + الحاقیه).
• Unseaworthiness/Unfitness شناخته‌شده و پذیرفته‌شده توسط بیمه‌گذار.
• Sanctions/Illegality/Fraud: تحریم/غیرقانونی بودن/تقلب.
• Temperature بدون الحاقیه: هرگونه فساد دمایی بدون Endorsement مخصوص.

ارزش بیمه‌ای (Sum Insured) را چطور تعیین کنیم؟

• مرسوم: CIF + 10% یا Invoice Value + Freight + 10% (برای سود/هزینه‌های غیرمستقیم).
• در قراردادهای CIP/CIF (Incoterms 2020) حداقل سطح پوشش باید رعایت شود (CIP حداقل عُرفی بالاتر از C؛ در عمل Clause A توصیه می‌شود).
• Underinsurance (کم‌بیمه‌گی) → قاعدهٔ «نسبت خسارت» اعمال می‌شود و بخشی از خسارت پرداخت نمی‌شود.

از چه لحظه‌ای تا چه لحظه‌ای تحت پوشش هستیم؟

• معمولاً Warehouse-to-Warehouse: از انبارِ مبدأ تا انبارِ مقصد، برای دورهٔ معقول (مثلاً 60 یا 90 روز از رسیدن).
• اگر انبار میانی/وقفهٔ غیرعادی دارید، Storage Extension بگیرید.

General Average (میانگین مشترک) چیست و چرا مهم است؟

در دریایی اگر برای نجات کشتی/کالا اقدام فوق‌العاده شود (مثلاً راخت بار، آتش‌نشانی، انحراف)، همهٔ ذی‌نفعان باید به‌نسبت سهم در هزینه‌ها مشارکت کنند—even اگر کالای شما سالم رسیده باشد.

• بیمهٔ Cargo (A/B/C) معمولاً هزینه‌های GA و Average Bond/Guarantee را پوشش می‌دهد؛ بدون بیمه، برای تحویل کالایتان باید سهم GA را نقداً تضمین کنید.

فرآیند Claim؛ قدم‌به‌قدم و کوتاه

1. Stop & Mitigate: جلوی تشدید خسارت را بگیرید (Sue & Labor).
2. رزرو روی رسید تحویل (Reservation): همان لحظه روی CMR/Delivery Note بنویسید:
   «Received with torn cartons / wet packaging / dents…» + تاریخ/ساعت → امضای راننده/تحویل‌گیرنده.
3. عکس/ویدئو مرحله‌ای: قبل از باز کردن بسته‌ها، از وضعیت ظاهری عکس بگیرید.
4. اطلاع فوری به بیمه‌گر/نماینده و درخواست Survey (اگر خسارت جدی است).
5. جمع‌آوری اسناد (لیست زیر).
6. ارسال Notice رسمی Claim و پیگیری تا تسویه.

اسناد معمولاً لازم

• Commercial Invoice و Packing List
• BL/AWB/CMR (سند حمل)
• Insurance Policy/Certificate
• Delivery Receipt با Reservation
• Survey Report (در صورت انجام) + عکس‌ها
• Temperature Logger (برای یخچالی)
• Repair/Replacement Quotation یا Credit Note
• Police/Incident Report (برای سرقت/حادثه)
• Correspondence با کریر (نامهٔ مطالبهٔ خسارت ظرف مهلت قانونی)

مهلت‌های اطلاع/مطالبه نزد کریر متفاوت است (مثلاً زمینی/CMR معمولاً ۷ روز تقویمی برای اعلام خسارت ظاهراً نامشهود). از دست ندهید.

یخچالی/دمایی: چک‌لیست خاص (بدون این‌ها Claim سخت می‌شود)

• Pre-Cool وسیله/کانتینر + Set-Point ثبت‌شده.
• چیدمان با حفظ کانال‌های هوا (نه چسبیده به دیواره‌ها).
• Logger داخل محموله + ثبت رویدادهای Milestone.
• تحویل کنترل‌شده: اندازه‌گیری دما در مقصد و رزرو روی رسید درجا.
• الحاقیهٔ Temperature در بیمه + ذکر بازهٔ دمایی در اسناد.

ADR/خطرناک: نکات بیمه‌ای

• UN Packaging، SDS/MSDS، لیبلینگ و پلاکاردینگ مطابق قانون—در غیر این صورت، خسارت می‌تواند رد شود.
• برخی ریسک‌ها نیاز به Endorsement‌های خاص دارند (مثلاً مواد بسیار خطرناک/محدودیت‌های مسیر).
• Emergency Plan و کیت ایمنی—برای کاهش مسئولیت و اثبات «مراقبت معقول».

نمونهٔ متن کوتاهِ اعلام خسارت (قابل کپی)

Subject: Cargo Damage Claim – Shipment [Ref/Date]
Dear Sir/Madam,
We hereby notify you of cargo damage discovered upon delivery for Shipment [Ref], transported under [BL/AWB/CMR No. …]. Visible shortages/damages were reserved on the delivery receipt.
Please appoint a surveyor at earliest convenience. We are enclosing photos and preliminary details.
Kindly confirm coverage and required documents.
Best regards,
[Company / Contact / Phone]

اشتباهات پرتکرار (و راه‌حل فوری)

• فرض «All Risks = همه‌چیز» → خیر؛ به استثناها نگاه کنید و Endorsement لازم را بگیرید.
• بسته‌بندی ناکافی → رد Claim → SOP بسته‌بندی + عکس‌های بارگیری داشته باشید.
• رزرو نکردن روی رسید → اثبات دشوار → در لحظهٔ تحویل رزرو کنید.
• نبود Logger برای دمایی‌ها → اثبات انحراف ناممکن → همیشه Logger.
• Underinsurance → پرداخت جزئی خسارت → ارزش ۱۱۰٪ را هدف بگیرید.
• نداشتن War/SRCC در مسیرهای پرریسک → شکاف بزرگ در پوشش.
• تاخیر در اطلاع → از دست‌دادن حق → فوراً Notice بدهید.

چه کسی بیمه را بخرد؟ (ارتباط با Incoterms)

• CIP/CIF: فروشنده باید بیمه بگیرد (حداقل سطح).
• FCA/CPT/DAP/DPU: توافقی؛ اما اگر شما ریسک از مبدأ را بر عهده دارید، خودتان بیمه بگیرید.
• DDP: فروشنده معمولاً از مبدأ تا درب مقصد بیمه می‌کند (عملیاتی‌بودن را بررسی کنید).

برآورد حق‌بیمه (Premium)؛ سریع و زمینی

• تابع نوع کالا/ریسک، مسیر، مود حمل، ارزش بیمه‌ای، سابقهٔ خسارت است.
• برای برنامه‌های حجمی/قراردادی، نرخ‌های فُلت‌تر و صدور سریع‌تر می‌گیرید.
• Deductible (فرانشیز) را منطقی تنظیم کنید: بالاتر → حق‌بیمه کمتر، اما ریسک خرد بیشتر با شما.

چک‌لیست قبل از حرکت (یک صفحه طلایی برای تیم)

1. Clause: A/B/C + Endorsements (War & SRCC / Temperature / Theft / Storage…)
2. Sum Insured: Invoice + Freight + 10% (حداقل)
3. Policy Wording: استثناهای کلیدی را مرور کنید
4. Packing SOP + Photos: استاندارد + عکس‌های بارگیری/سیل کانتینر
5. Logger/Seals: برای Reefer/ارزش‌بالا/حساس
6. Documents Alignment: Incoterms روی Invoice؛ نام‌ها/وزن/ابعاد یکسان با بارنامه
7. Emergency/Survey Contact: پیش از حرکت در دسترس باشد
8. Notice Template: متن آمادهٔ اعلام خسارت

پرسش‌های پرتکرار (FAQ)

Clause A کافی است؟ برای بسیاری از کالاها بله، اما برای دمایی‌ها بدون Temperature Endorsement کامل نیست.
War & SRCC را لازم دارم؟ برای خیلی از کریدورها توصیه می‌شود؛ نرخش هم معمولاً منطقی است.
اگر کالا سالم رسیده ولی General Average اعلام شد؟ بدون بیمه باید سهم GA را بدهید؛ بیمه هزینه‌اش را پوشش می‌دهد.
بسته‌بندی را فروشنده انجام داده؛ اگر بد بود چه؟ اگر «Packing by Insured» باشد، ممکن است رد شود؛ از فروشنده SOP/عکس بگیرید و در قرارداد الزام کنید.
Claim چقدر طول می‌کشد؟ به کامل‌بودن مدارک/Survey بستگی دارد؛ با چک‌لیست بالا روند را کوتاه کنید.